معماری مساجد
معماری مساجد در نقش فرش سجاده
بسیاری از محققان نقوش روی فرش سجاده را برگرفته از معماری مساجد میدانند.
این امر نه فقط در دوران اسلامی بلکه پیش از اسلام هم بر روی پارچه هایی که پیش از عبادت روی زمین پهن میکردند دیده میشد.
در آن زمان مهرابهها که مکانهایی عبادی برای مهرپرستان بود الگویی برای طراحی زیراندازها بودند.
بعد از آن با ورود اسلام مساجد با گنبد و منارههایشان پا در فرش سجاده ها گذاشتند.
حتی در زمانهایی که نقوش گیاهی جایگرین شدند، باز هم المانهای معماری از سجاده ها حذف نشدند.
در این دوران پیچک ها و سروها در جایگاه منارهها ظاهر شدند و به عنوان گیاهانی که پا در خاک اما سر به سمت آسمان دارند نمادی از انسان عابد و نمازگزار و بر فرشهای محرابی ظاهر شدند.
در این یادداشت قصد داریم تاثیر معماری اسلامی بر نقوش روی فرش سجاده و قالیهای محرابی را بررسی کنیم. با مناجات همراه باشد.
چرا معماری مساجد ماندگار می شود؟
پس از ظهور اسلام و دستور اکید این دین به سادگی و همینطور حرمت نقاشی و حجم سازی، هنرمند مسلمان بر آن شد که به جای استفاده واقعگرایانه از نقوش آنها را ساده سازی و فرمالیستی کند و در آثار هنریاش به کار ببرد.
معماری از جمله هنرهایی است که بیش از هر هنر دیگری فرم محور است.
بنابراین الهام از این هنر سادهترین راه برای خلق نقوش تمثیلی بر روی صنایع دستی و هنرهای دیگر است.
در واقع معماری علاوه برکاربردی بودنش، هیچ نقشی از انسان یا موجود زنده دیگری در خود ندارد و نمیتواند هم داشته باشد.
ذکاوت هنرمندان اسلامی برای پیدا کردن راهی که از طریق آن بتوانند هم منویات دینشان را اجرا کنند.
و هم از خلق هنری باز نمانند باعث شد تا آنها بیش از هر هنری به سراغ معماری بروند.
قالی محرابی و یا مهرابی؟ کدامیک اصالت دارد؟
یکی از گونههای قالی بعد دوران اسلامی قالی محرابی است.
اما همیشه این سوال مطرح است که این قالیها به محراب که ریشه محل حرب دارد متصلند و یا به مهراب که تشکیل شده از دو واژه مهر و آب است؟
هر چند با فرض درست بودن هر دو این مفاهیم، باز هم آنچه مبرهن است تاثیر معماری است.
اما به نظر میرسد مهراب همان چیزی باشد که پیشینه این فرشها را ساخته و محراب به معنای اسامیاش بسیار بعد تر وارد فرش سجاده شده.
مهراب از دو واژه مهر و آب تشکیل شده و به معابد آیین مهر ارجاع دارد. این معابد دارای سه بخش مهم و عمده بودند.
اول: محراب میانی، دوم: دو فضای کناری و سوم تزییناتی مانند قندیلها، سر ستون و کتیبه.
این سه مورد دقیقا المانهایی هستند که در سجاده فرشهای مهرابی به وفور دیده میشوند.
این نظریه که این سجاده ها از مهراب های پیش از اسلام اقتباس شده باشند را کاملا تایید میکند.
معماری مهرابه یا مهراوه
در ساختمان مهراوه سه ساختمان وجود دارد. یک دلان میانی و دو دالان در اطراف.
معمولا دالانهای کناری کوتاه و تنگ و دالان میانی عمیقتر و پهنتر هستند.
در اطراف دالانها ستونهایی ساخته و بین ستونها را با قوسهای محرابی به هم متصل میکنند.
مهمترین نمونه از این معماری بعدها در کلیساها دیده شد.
دقیقا فرش سجادههای موجود در این کلیساها هم برگرفته از این معماری و دارای فضایی محرابی شکل و دو دالان تنگ در اطراف و بعد دو ستون که شبیه منارهها هستند، بودند.
در دوران اسلامی این نقش به جز طرح ساده شده مهرابه به نقوش گیاهی هم مزین شد.
در اغلب فرش سجاده میتوانید درختی را ببینید که بسیار به مفهوم درخت زندگی، شجره طیبه و یا حتی درخت طوبی در بهشت دلالت دارد.
در واقع هنرمند مسلمان به دنبال وجه تمایزی بین فرش سجاده خود و فرش سجاده باقی ادیان بوده و این نقش گیاهی میتوانسته به خوبی این تمایز را ایجاد کند.
رابطه باغ ایرانی و فرش سجاده
پر واضح است که فرش ایرانی تمثیلی از باغ ایرانی است.
باغ ایرانی شامل یک فضای مرکزی یا کوشک و دور تا دور آن چهار باغ و چهار قسمت دارد که با چهار جوی و یک حوض مرکزی به هم مرتبط میشوند.
این نقش دقیقا همان چیزی است که در اغلب فرشهای ایرانی دیده میشود.
حصاری که این باغ را از کویرهای اطرافش جدا میکند همان حاشیههای فرش هستند.
این نقش الهام بخش علاوه بر فرشهای عادی در فرشسجاده هم ظهور کرده اند.
بار دیگر الهام گرفتن فرش سجاده ها از معماری را تایید میکند. و نقش قندیل و مناره در سجاده فرش موج می زند.
تنها تفاوت این فرش سجادهها بانمونههّای معمولی فرش در این است که در آنها فقط یک چهار باغ ایرانی وارد میشود.
برای خرید انواع فرش سجاده با مناجات تماس بگیرید.
پیوند نور در معماری با نور در سجاده فرش
مناره در لغت به معنای محل پراکندن نور، فروزشگاه نار و یا محل برافروختن چراغ است.
منارهها در معماری اسلامی نقش قابل توجهی دارند.
عناصر در کنار مساجد باعث میشدند شهرها از دور دستها دیده شوند و محل مسجد برای نمازگزارانی که در جادهها هستند مشخص شود.
این مناره ها در فرش سجاده ها در سجاده فرش ها در فرش مسجدی و در فرش مسجد حضور جدی دارند.
تقریبا در اکثر انواع این فرشهای محرابی میتوان منارهها را در کنار طرح اصلی محراب دید.
جز این، درخت سرو که در بعضی از فرش سجاده ها دیده میشود در نماد پردازی اسلامی به معنای نمادی از نور هستند.
پیوند زمین و آسمان
چیزی که در معماری ایرانی به خصوص معماری مذهبی نقش عمده دارد، برقراری رابطه میان زمین و آسمان است.
در اغلب مساجد اسلامی گنبدها استعارهای از آسمان و صور فلکی هستند که بر روی محوطه مربعی زیرشان (نماد زمین) سوار میشوند.
فضای مسجد در واقع تبدیل به محلی برای اتصال فرد عابد از ریشههای زمینی به ریشهّهای آسمانی است.
در فرش سجاده ها این پیوند به دو گونه صورت میگیرد :
اول: درخت سرو و پیچکها که همیشه نقوشی بالارونده هستند.
دوم : با طرح ساده شده مسجد و طاق تیزی که روی بخش مربعی فرش سجاده قرار میگیرد.
نتیجه گیری نهایی
هنر های اسلامی در عین حال که تنوع چشمگیری دارند، هدف و غایتی یکسان و مشخص دارند.
این هدف رسیدن به خداوند و یکی شدن با ذات مقدس اوست.
بنابراین هنرمند اسلامی در هر حوزهای از این هنر تلاش دارد به این غایت برسد.
او از عناصر گوناگون بهره میبرد تا بتواند مفاهیم و تعالیم اسلامی را القا کند.
پس هنر چه فرش سجاده باشد و چه معماری فقط وسایلی برای این تجلی هستند و لاغیر.