آشنایی با فرش سجاده محرابی
سجاده فرش مشهد
دستبافتهای که از تلفیق دو طرح محرابی و باغی بافته شود به قالی محرابی یا فرش محرابی مشهور است.
این نوع قالی در دوران صفوی بسیار باب شد و تنها نمونه تلفیق در انواع فرش سجاده و قالی های محرابی محسوب میشود.
یکی از مهمترین نمونههای باقی مانده از این تلفیق در موزه آستان قدس رضوی نگهداری میشود.
در این یادداشت به ویژگیهای این فرش سجاده میپردازیم. با مناجات همراه باشد.
تعبیر نقش باغ
بسیاری از صاحب نظران معتقدند نقش باغ میتواند نمایندهای از بهشت باشد و بهشتی که قرار است پاداشی بر عبادت و تعبد نمازگزار باشد.
ترکیبش با محراب به صورت غیر مستقیم یاداوری کننده آن چیزی است که به مسلمان وعده داده شده است.
آشنایی با مفهوم باغ ایرانی
باغ ایرانی به باغهایی گفته میشود که بر پایه معماری و عناصر خاصی مانند آب، درختان و کوشک میانی در فلات ایران و متأثر از فرهنگ آن رواج داشتهاست.
در ادبیات ایران به باغ ایرانی «باغ سرا»، پردیس یا فردوس، بوستان یا بستان گفته میشده است.
در لغت نامه انگلیسی واژه باغ ایرانی ترجمهای از پرشن گاردن است.
محققان معتقدند این مجموعه باغها نه فقط یک باغ ساده بلکه ایجاد کننده کانسپت .
مفهومی به نام فردوس یا بهشت هستند که در فرهنگ ایرانی و اسلامی رواج داشته و دارند.
باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد:
اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد.
دوم: محصور است با دیوارهای بلند
سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد
این سه مشخصه باغهای ایرانی و نقش باغ ایرانی را متمایز میکند.
در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپائی که مشاهده کردند آن را با مشخصه و نام «پرشن گاردن» وصف کردند.
واژه پردیس به معنای بهشت، در زبان عربی فردوس و در زبانای دیگر به پارادایز (به معنی محوطه محصور و مدور باغ) نامیده میشود.
بهشت یا وهشت به معنای بهترین زندگی است و این بهشت به شکل باغی سبز، خرم و زیبا مجسم میشده است.
ما برای این مفهوم واژه جنت، فردوس، بهشت یا رضوان را بکار میبریم.
در فارسی قدیم واژه پالیز نیز همین معنا را داشته ولی امروز فقط به مزرعه خربزه اطلاق میشود.
با این حساب به راحتی میتوان متوجه شد که نقش باغ ایرانی و بازتاب آن در فرشهای طرح باغ و بعدها در فرش سجادهای طرح باغ به شکل کاملا واضحی به بهشت وعده داده شده اشاره میکنند.
آشنایی با فرش سجاده محرابی در مشهد
تاریخچه فرش محرابی باغی موزه آستان قدس رضوی
این فرش سجاده در قرن یازدهم و توسط هنرمندان کرمانی بافته شده بوده و سپس به دربار گورکانیان انتقال یافته است.
از آنجایی که این اثر نمونه و نظیری ندارد و در مرغوبیت یکتا است بعدها به آستان قدس رضوی انتقال یافت و هم اکنون آنجا نگهداری میشود.
عناصر تشکیل دهنده این فرش سجاده
این قالی از سه عنصر اصلی در اجزای خود تشکیل شده است.
یک: متن قالی محرابی، دو: لچک ها و سه: حاشیهها.
متن قالی
متن این سجاده به شکل باغ است. این نقش در از دوران صفوی رونق ویژهای میگیرد.
طراحان معمار مسلمان با توصیفاتی که قرآن از بهشت موعود میکند باغهایی طراحی کردند و خیلی زود طرح این باغها وارد فرشها شد.
پس از آن طراحان فرش تصمیم گرفتند برای نجات کانسپت باغ ایرانی از گزند چهار فصل و ورود پاییز و زمستان به آن، نقش بهاری و زیبای آن را برای همیشه جاودان کنند.
در قالی مذکور متن به رنگ سبز و زرد روشن است. و به وسیله دو جوی آب موازی که از حاشیه طولی و عرضی حرکت کردهاند به چهار قسمت مساوی تقسیم شدهاند.
این جویهای آب احتمالا به آیههایی اشاره میکند که در آنها بهشت را محلی میداند پر از درختان که زیر این درختان جویهایی جاری است.
در واقع به لحاظ روحی و معنوی جوی های باغ ایرانی عنصری برای بخشیدن روح به باغ هستند.
در مرکز این قالی حوضی با طرح ترنج هشت پر دیده میشود و چهار جوی آب به آن متصل میشود.
هنرمند به وسیله خطوط هاشوری اسلیمی سعی داشته روان بودن آن در این فرش سجاده را به ببیننده القا کند.
در این جوی شش ماهی شنا میکنند که جهت پنج تای آنها به سسمت مرکز است و یکی خلاف جهات شنا میکند.
به عقیده عرفا ماهی در این فرش سجاده نشانی از برکتی برای هستی هستند و در آبهای حیات شنا میکنند.
قاب پایین سمت راست فرش سجاده
در این قاب درختی بزرگ به رنگ سورمهای است که بر روی آن دو پرنده طراحی کردهاند.
زیر پای این پرنده فرمی ساده شده از یک آشیانه دیده میشود.
قاب بالا سمت چپ فرش سجاده
در این قاب یک درخت سرو وجود دارد که به رنگ سفید است و بوته بزرگی از زنبق پایین آن قرار دارد.
نقش لچک
این قسمت از فرش سجاده به صورت قرینه کار شده و به زنگ قرمز است.
در این قسمت شاهد حرکت رو به بالای دهان یک اژدها هستیم.
حاشیه فرش سجاده
در حاشیه این فرش سجاده شاهد سه بخش ساده بافی، زنجیره و حاشیه اصلی هستیم.