تاریخچه فرش مشهد
بعد از پایتخت فرش ایران یعنی فرش کاشان پرچم دار بعدی در بازار فرش ایران فرش مشهد می باشد.
قالی بافی در مشهد حدود پنج سده قدمت دارد، بهطوری که یکی قدیمیترین قالی مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه طهماسب به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ هدیه شدهاست.
این فرشها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا، و برادرزاده شاه طهماسب، ساخته میشدهاست.
فرش مشهد در موزه لندن:
یکی از انواع درجه یک آن تا دو سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی در حال حاضر در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری، است. تعدادی از نمونههای درجه دوم و سوم هنوز در موزه Topkapi موجود میباشند.
در قرن ۱۹ و ۲۰ محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخل کشور، برای صادرات نیز بهره میجستند؛
الیاف بکار رفته در فرش مشهد:
الیاف پشمی به کار رفته در این فرشها به شدت صیقل داده میشدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرشها نیز میگشت، و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل بگیرد تا جایی که صادرات این فرش به اروپا بهطور چشمگیری کاهش یافت؛ متأسفانه قالیهای به جای مانده از آن دوران نیز همگی در معرض فرسایش قرار دارند.
از مشخصه های تاریخی این دوره یعنی دوره تیموری در زمینه قالی مشهد، آغاز رواج طرح هراتی یا ماهی در این شهر و مناطق اطراف آن میباشد.
رونق قالی مشهد
در دوره صفویان نیز این صنعت به جایی رسید که پادشاهان صفوی ، اقدام به راه اندازی کارگاه های سلطنتی قالی بافی در مشهد نمودند ، در این دوران عمدتا فرش ها با طرح های گلدار رواج بیشتری در بین مردم یافتند.
همچنین از این دوران قالی های فراوانی در موزهها وجود دارد ، جالب است بدانید در فرشهای این دوره بیشتر نقشهای هراتی با رنگ سرمهای لاکی سیر و حاشیههای باریک به رنگ زرد روشن به کار رفته که عموما هم از نظر جنس ، ظاهری نرم و مخملی دارند.
یکی از اتفاقات در زمینه تولید قالی مشهد در دوره ی قاجار ، گسترش یافتن فرش بافی از مشهد به کل خراسان قدیم میباشد.
همچنین لازم به ذکر است که در این دوران ، فرش های تجاری مورد نیاز اروپای آن زمان در شهر مشهد و شهرهای اطراف آن مانند کاشمر بافته می شدند.
رونق قالی مشهد
رونق و شکوفایی فرش های بافت مشهد کم کم گسترش پیدا نمود به طوریکه تجار تبریزی اقدام به راه اندازی کارگاه های متعدد قالیباقی نمودند تا بتوانند هرچه بیشتر در صادرات فرش دستباف این شهر به کشورهای خارجی پیشرفت کنند.
متاسفانه طولی نکشید که این روند پر سرعت به تعجیل افتاد چراکه نوع عملکرد در تولید این فرشها به گونه ای بود که باعث پایین آمدن کیفیت آنها شده بود.
بافندگان برای درخشندگی بیشتر رنگ ها؛ تار و پودهای بکار گرفته شده در این فرش ها را بیش از حد صیقل میدادند و همین امر منجر به کاهش عمر این فرش ها شده و تا حد زیادی از طرفداران این فرش ها کاسته شد.
فرش مشهد ، مهمترین مرکز تولید فرش
امروزه ، مشهد یکی از مهم ترین مراکز تولید و تجارت فرش دستباف و ماشینی میباشد و در صادرات فرش ایران نیز نقش به سزایی را ایفا میکند.قالی مشهد همواره در کنار فرش تبریز و اصفهان و تهران یکی از چهار قطب تولید فرش در کشور بوده است.
در حال حاضر ، استفاده از پشم های مرغوب ، رنگهای گیاهی ، نخ تابی و پرداخت فرش ، مرمت و رفو و وجود کارگاه های متعدد قالیبافی ، همگی از قابلیت های برجسته قالی مشهد است .خوب است بدانید صنعت فرش در مشهد تا جایی پیشرفت کرده که امروزه چیزی حدود ۷۰ هزار کارگاه در این زمینه فعال است بطوریکه مردان زیادی به صورت دایم در این کارگاه ها مشغول فعالیت هستند و درآمدشان را از این طریق به دست می آورند.
مشخصات ظاهری قالی مشهد از نظر طرح و رنگ
قالی مشهد شاه عباسی
از ویژگیهای خاص طرحهای قدیم قالی های مشهد میتوان به گلهای شاه عباسی با ساقههای نسبتاً باریک و ظریف اشاره کرد که البته امروز نیز این شیوه به خصوص در طرحهای افشان ، لچک و ترنج با حاشیههای کتیبه ای در تولیدات شرکتهای تولید فرش در شهر مشهد ، مثل شرکت فرش آستان قدس رضوی دیده میشود.
عمده طرح هایی که در تولید فرش های مشهد به کار میرود عبارتند از :
- نقوش لچک و ترنج
- گلفرنگ
- نقشهای ربعی سعدی
- گل های درشت شاه عباسی با ساقه های نازک و کم عرض و …
از نظر رنگ بندی نیز در قالی مشهد عمدتا از رنگهایی چون قرمز دانه یا قرمز سیر ، کرم ، رنگ عنابی ای که مایل به قرمز و قهوه ای نیز هست ، انواع سبز ، انواع آبی و سرمه ای ، استفاده میشود.
از استادان و طراحان معروف و هنرمند مشهدی در زمینه فرش نیز میتوان از محمد عمواوقلی ، علیخان عمواوقلی ، محمد ابراهیم مخملباف ، عباسقلی صابر، حاج غلامرضا اخوان ساج ، علیپور ، میرزا حسن طرحچی و عبدالحمید صنعتکار ، نام برد.
برخی از مهم ترین ویژگی های فنی قالی مشهد:
عموما دارهایی که برای بافت فرش از آن استفاده میکنند همگی از نوع عمودی و ثابت میباشد.
حدودا تا پنجاه سال پیش عمل شیرازه بافی همزمان با بافت انجام میشد در حالیکه امروزه پس از اتمام بافت قالی ، شیرازه بافی انجام میشود.
درست مانند سایر مناطق فرش بافی در ایران ، در بافت قالی مشهد نیز از دو نوع گره فارسی و ترکی استفاده میشود البته لازم به ذکر است که با وجود اینکه در مشهد استفاده از گره فارسی متداولتر و قدیمی تر بوده اما با این وجود در زمان حال اکثر فرشها به روش ترکی بافت ، تولید میشوند.
سایر ویژگی فنی فرش دستباف مشهد:
هرچند که در گذشته چله کشی به روش فارسی رواج بیشتری داشته اما در زمان معاصر ، این عمل به روش معروف ترکی انجام میشود.
در عموم فرشهایی که در مشهد تولید میشوند از پشم به عنوان پرز قالی و از نخ پنبه به عنوان تار و پود ، بهره میگیرند.
یکی از ویژگیهای قالیهای مشهد داشتن رجشماری بین ۳۰ تا ۳۵ است که در موارد ی تا ۴۰ رج هم میرسد. البته در برخی قالیهای قدیمی معروف عمواوغلی و صابر ، فرشهایی با رجشمار۱۳۰ نیز میتوان یافت.
مهمترین مراکز قالی بافی در مشهد:
همانطور که پیداست ، مشهد ، مهم ترین مرکز قالی بافی در استان خراسان میباشد و بعد از آن به ترتیب ، بیرجند ، طبس ، کاشمر ، سبزوار و نیشابور در اولویت میباشند.
طرقبه، شاندیز، زشک، نوغند، جاغرق را میتوان نام برد استادان معروف: محمد عمواوغلی، علیخان عمواوغلی، محمد ابراهیم مخملباف، عباسقلی صابر، حاج غلامرضا اخوان ساج و از طراحان معروف علیپور، میرزا حسن طرحچی، عبدالحمید صنعتک
برندهای معتبر فرش ماشینی مشهد:
فرش نگین مشهد – فرش آرتامیس مشهد – فرش آرای مشهد – فرش توس مشهد
فرش نگین مشهد:
فرش نگین مشهد یکی از بزرگترین و معتبرترین تولید کنندگان فرش ماشینی در ایران است که تولیدات آن فرشهای با کیفیت ۵۰۰ شانه، ۷۰۰ شانه، ۱۰۰۰ شانه و ۱۲۰۰ شانه را شامل میشود.
ویژگی فرش نگین مشهد:
شرکت فرش نگین در سال ۱۳۷۱ تاسیس و به بهره برداری رسیده است. این شرکت بر اساس خط مشی کیفی خود به منظور اطمینان و اعتمادمشتری و تحقق شعار “فرش نگین، نگین فرش های ماشینی” مرغوبیت و تنوع در طراحی محصول را سر لوحه کاری خود قرار داده، مواد اولیه مصرفی را با کیفیت مطلوب از بهترین شرکتهای داخلی و خارجی بویژه شرکت درالون آلمان تهیه میکند. شرکت فرش نگین هماکنون با بکارگیری مدرنترین ماشین آلات روز به تولید محصولات خود میپردازد.
کارخانه فرش نگین مشهد:
کارخانه فرش نگین مشهد محصولات خود را در تمامی سایزها تولید میکند و همچنین برای تمامی محصولات پشتی و کناره وجود دارد. فرش های تولیدی نگین مشهد از نخ بایر آلمان و صد در صد هیت شده و ضد حساسیت هستند، همچین بخاطر هیت شدگی محصولات این کارخانه بدون پرز می باشند.